ethica

• baruch spinoza'nın en ünlü eseri. tam adıyla; ethica - geometrik yöntemle kanıtlanmış ve beş bölüme ayrılmış ahlak. eser, tanrı, zihnin doğası ve kökeni, duyguların doğası ve kökeni, insanın esareti ya da duyguların kuvveti ve aklın kudreti ve insanın özgürlüğü başlıklarıyla beş bölümden oluşuyor. eserin duyguların kökeni ve doğası adını verdiği üçüncü bölümünde duyguların tanımlarını şu şekilde yapıyor:
  
  ı.arzu: insanın özüdür, mevcut herhangi bir haliyle bir şey yapmaya belirlenmiş olarak anlaşıldığı sürece. arzu kendisinin bilincinde olan iştahtır. iştah da insanın özüdür çünkü insan varlığını sürdürmesine katkı sağlayacak türde eylemlere sevk eder.
  
  ıı.sevinç: insan yetkinliğinin daha düşük bir seviyeden daha mükemmel bir seviyeye geçişidir.
  
  ııı.keder: insan yetkinliğinin daha mükemmel bir seviyeden daha düşük bir seviyeye geçişidir.
  
  ıv.hayret: zihnin saplanıp kaldığı bir nesneyi tahayyülüdür, çünkü bir tekil tahayyülün başka şeylerle hiçbir bağlantısı yoktur.
  
  v.küçümseme: zihne o kadar hafif dokunan bir şeyin hayal edilişidir ki, bu şeyin bulunuşu zihni onda olan niteliklerden çok olmayan nitelikleri hayal etmeye götürür.
  
  vı.sevgi: dış bir nedenin fikriyle beraber giden sevinçtir.
  
  vıı.nefret: dış bir nedenin fikriyle beraber giden kederdir.
  
  vııı.eğilim: ilineksel olarak sevince neden olan herhangi bir şeyin fikriyle beraber giden sevinçtir.
  
  ıx.yüz çevirme: ilineksel olarak kedere neden olan herhangi bir şeyin fikriyle beraber giden kederdir.
  
  x.kendini adama: bizde hayret uyandıran birine duyduğumuz sevgidir.
  
  xı.alay: nefret ettiğimiz bir nesnede küçümsediğimiz bir özellik olduğunu hayal etmemizden doğan sevinçtir.
  
  xıı.umut: akıbetininden zaman zaman kuşkuya kapıldığımız, gelecekteki ya da geçmişteki bir şeyin fikrinden doğan gelip geçici bir sevinçtir.
  
  xııı.evham: akıbetininden zaman zaman kuşkuya kapıldığımız, gelecekteki ya da geçmişteki bir şeyin fikrinden doğan gelip geçici bir kederdir.
  
  xıv.güven: gelecekteki ya da geçmişteki bir şeyin kuşkuya yol açan nedeninin ortadan kalması fikrinden doğan sevinçtir.
  
  xv.hayal kırıklığı: gelecekteki ya da geçmişteki bir şeyin kuşkuya yol açan nedeninin ortadan kalması fikrinden doğan kederdir.
  
  xvı.kıvanç: umduğumdan daha iyi sonuçlanan geçmiş bir şeyin fikriyle beraber giden sevinçtir.
  
  xvıı.vicdan azabı: umduğumuzdan daha kötü sonuçlanan geçmiş bir şeyin fikriyle beraber giden kederdir.
  
  xvııı.acıma: bize benzediğini hayal ettiğimiz birinin başına gelen kötülüğün fikriyle beraber giden kederdir.
  
  xıx.kayırma: başkasına iyiliği dokunmuş birine duyulan sevgidir.
  
  xx.kızgınlık: başkasına kötülüğü dokunmuş birine yönelen kederdir.
  
  xxı.aşırı önemseme: kendisine olan sevgimiz yüzünden birisine hak ettiğinden fazla değer vermedir.
  
  xxıı.hor görme: kendisine olan nefretimiz yüzünden birisine hak ettiğinden az değer vermedir.
  
  xxııı.kıskançlık: bir insanın başkasının mutluluğuna kederlenmesine, mutsuzluğuna sevinmesine yol açan nefrettir.
  
  xxıv.merhamet: bir insanın başkasının mutluluğuna sevinmesine, mutsuzluğuna kederlenmesine yol açan sevgidir.
  
  xxv.kendinden memnun olma: insanın kendisine ve etkime gücüne yoğunlaşmasından kaynaklanan sevinçtir.
  
  xxvı.kendini küçük görme: insanın kendi acizliğine ya da zayıflığına yoğunlaşmasından kaynaklanan kederdir.
  
  xxvıı.pişmanlık: zihnimizin özgür kararıyla yaptığımıza inandığımız bir işin fikriyle beraber giden kederdir.
  
  xxvııı.kibir: insanın kendisine olan sevgisinden ötürü kendisine gereğinden fazla değer vermesidir.
  
  xxıx.kendini aşağılama: insanın duyduğu keder yüzünden kendisine gereğinden az değer vermesidir.
  
  xxx.onur: başkalarının övdüğünü hayal ettiğimiz bir davranışımızın fikriyle beraber giden sevinçtir.
  
  xxxı.utanç: başkalarının kınadığını hayal ettiğimiz bir davranışımızın fikriyle berabere giden kederdir.
  
  xxxıı.özlem: öyle bir şeye sahip olma arzusu ya da iştahıdır ki, bu şeyi hatırlamakla beslenir ve bu şeye duyulan iştahın varoluşunu dışlayan başka şeyleri hatırlamakla bastırılır.
  
  xxxııı.gıpta: başkalarının arzuladığını hayal ettiğimiz bir şeye karşı içimizde uyanan arzudur.
  
  xxxıv.minnettarlık ya da şükran: sevgisinden dolayı bize iyiliği dokunmuş birine aynı şekilde iyilik yapmak için uğraşmamıza neden olan bir arzu ya da sevgiden kaynaklanan himmettir.
  
  xxxv.iyilikseverlik: acıdığımız birine iyilik yapmaya yönelten bir arzudur.
  
  xxxvı.öfke: bizi nefret ettiğimiz kimseye kötülük yapmamız için nefretle tetikleyen bir arzudur.
  
  xxxvıı.intikam: nefreti yüzünden bize zararı dokunmuş birine kötülük yapmak için aynı şekilde nefretle dolmamıza neden olan bir arzudur.
  
  xxxvııı.zalimlik ya da vahşilik: bir insanı, sevdiğimiz ya da acıdığımız birine zarar vermeye sevk eden bir arzudur.
  
  xxxıx.korku: başımıza gelecek diye evhamlandığımız büyük bir kötülüğü daha hafif bir kötülükle atlatma arzusudur.
  
  xl.cüretkarlık: insanı emsallerinin üstlenmekten korktuğu tehlikeli bir davranışa sürükleyen arzudur.
  
  xlı.ödleklik: emsallerinin üstlenmekten kaçınmadıkları bir tehlikeden korktuğu için arzusuna gem vuran bir insanın yaşadığı durumu niteler.
  
  xlıı.şaşkınlık: kötülükten sakınma arzusu korktuğu kötülüğe duyduğu hayretle denetim altına alınan insanın yaşadığı durumu açıklar.
  
  xlııı.insaniyet: yani kibarlık, insanları memnun edecek şeyleri yapma, memnun etmeyecek şeyleri yapmaktan sakınma arzusudur.
  
  xlıv.hırs: aşırı şan ve şeref kazanma arzusudur.
  
  xlv.sefahat: taşkın şekilde yiyip içme eğlenme arzusu ve sevgisidir.
  
  xlvı.ayyaşlık: ölçüsüzce içki içme arzusu ve sevgisidir.
  
  xlvıı.açgözlülük: sınırsızca zengin olma arzusu ve sevgisidir.
  
  xlvııı.şehvet: tensel birleşme arzusu ve sevgisidir.
  
  her duyguyu detaylı bir şekilde açıklıyor. kitabın en sevdiğim bölümü diyebilirim. meraklısına alfa yayınlarının latince aslından çevirisini tavsiye ederim. özellikle ciltli baskısı çok güzel ve bir sayfası latinceyken diğer sayfası türkçe. böylece hoşunuza giden kısımların latincesini de görebiliyorsunuz.
  
  edit: bazı yazım yanlışları düzeltildi.
• spinoza’nın kullandığı geometrik yöntem kimileri için okumayı zorlaştırabilir belki ama bence kitabı son derece keyifli hale getiriyor.
  özellikle obsesyon sahibi olanlar için rahatlatıcı bir okuma serüveni olacağını düşünüyorum.